گورستان اسپیدز بلوچستان ( هزاره سوم و دوم قبل از میلاد)
شهرستان ایرانشهر در میان سایر شهرستانهای بلوچستان از نظر تعداد دارای بیشترین و در عین حال از نظر اهمیت با ارزشترین آثار باقی مانده از دوران پیش از تاریخ را در خود جای داده است. این امر بیشتر متاثر از دو عامل ،موقعیت خاص استراتژیک آن و واقع شدن در شاهراه ارتباطی تمدنهای بزرگ نیمه شرقی فلات ایران در هزاره های چهارم و سوم قبل از میلاد بوده و دیگری وجود شرایط زیست محیطی و دستیابی آسان به منابع غنی آب ،که باعث شده مناطق مختلف ان زیست بوم مناسبی برای انسان،گیاهان و جانوران گردد.شواهد این تنوع و گستردگی آثار زندگی و یا استقرارهای بر جای مانده بشری را می توان به صورت تپه ها و محوطه ها، گورستانها و ... در جای خالی ان مشاهده نمود.
یکی از مهمترین کانونها و مراکز استقرار های متعلق به دورانهای پیش از تاریخ و هزاره های سوم و دوم پیش از میلاد در شهرستان ایرانشهر،اسپیدز می باشد
اسپیدز یا اسپیدژ(دژ سفید) که نام خود را از قلعه ای به همین نام از دوره اسلامی که باسنگ لاشه سفید رنگ ساخته شده گرفته و بانخلستانهای سر سبز و انبوه و چشمه ای گوارا در فاصله 40 کیلومتری جنوب غرب شهر بزمان واقع شده است.
تا اینکه تب دستیابی به دفینه های احتمالی و خیالی در سال 1381 در مناطق استان همجور (جیرفت)بدینجا سرایت کرد و دامن این گورستان را نیز گرفت و بسیاری از آثار آن به غارت رفت و نابود گردید . همین امر سبب شناسائی و نهایتا ثبت آن به شماره 6745 در فهرست آثار ملی کشور در سال 1381 گردید.در بررسی اضطراری چند روزه در بخش بزمان که توسط کارشناسان میراث فرهنگی استان در شهریور ماه سال 1381 صورت گرفت،آثار فراوانی از دوره های مختلف پیش از تاریخ- تاریخی و اسلامی در منطقه شناسای گردید و در همین زمان به مدت ده روز کار مقدماتی مطالعاتی و ساماندهی گورستان اسپیدز به اجرا درآمد که نتایج شگرفی از آن حاصل آمد.
گورستان اسپیدز با حدود 20 هکتار وسعت در بردارنده آثار دو دوره متمایز،دوره اسلامی و دوره پیش از تاریخ می باشد دوره اسلامی آن شاهد بقایای قلعه سنگی و استحکامات سنگچین و قبور آن می باشد که عموما در جنوب شرق این محوطه واقع شده است.
دوران پیش از تاریخ آن علاوه بر غارهای شماره 1و 2 در مرکز و شمال غرب آن قرار گرفته و قسمت اعظم محوطه را به خود اختصاص داده است اثار دوران پیش از تاریخ این بخش خود متعلق به دو دوره کوتاهتر زمانی ،هزاره سوم قبل از میلاد و عصر برنز و دیگری اواسط هزاره دوم قبل از میلاد و اواخر عصر برنز جدید و آغاز عصر آهن می باشد متاسفانه بیشتر حفاری های غیر مجاز و تخریب آثار در همین مناطق صورت گرفته و سبب مضطرب شدن و به هم ریختگی آثار سطحی این دوره شده است.
با توجه به نتایج کاوشهای صورت گرفته در تیر و مرداد ماه سال 1382(به سرپرستی آقای محمد حیدری ،کارشناس مسائل میراث فرهنگی استان ) می توان اذهان نمود،ساکنان اولیه اسپیدز در هزاره سوم و دوم قبل از میلاد از سطح دانش و فن آوری بالائی در زمینه های گوناگون برخوردار بوده و از رفاه اجتماعی نسبی بالایی بهره مند بوده اند. با دانش ذوب فلزاتی همچون مس (و حتی دوره ای آهن نیز ) آشنا بوده و کانی مس را از کانسارهای همجوار همچون گربودار و مادر مکسان استخراج و مس را از آن استحصال نموده و نهایتا با ان ابزار و اشیاء از مس و مفزغ می ساختند. از انواع دست ساختهای مسی- مفرغی می توان به ساخت انواع ظروف همچون کاسه ،پیاله،لیوان،ظروف دارای لوله یا آبریز ناودانی شکل ،ملاقه و ابزار آلاتی همچون درفش،سمبه،سوهان، ابزار چهار پهلوی نوک تخت و ابزار مفتولی نوک گرد و نوک پهن و سلاحهای مفرغی همچون کارد،خنجر ،تبر ، و سر پیکان و سایر اشیاء همچون مهره های استامپی ،پیکرک،آینه های گرد ودسته دار ،مهره ،سنجاق سر ،میله سرمه و ... اشاره نمود.
ساکنان اولیه اسپیدز علاوه بر فلزگری به تراش و صیقل سنگهای تزئینی و نیمه بها دار که از دور و نزدیک تهیه شده بود، می پرداختند و از سنگهای عقیق،لاجورد،مرمر ،آهک ،فلینت و چخماغ انواع مهره ها به اشکال گرد،بیضی،لوزی ،استوانه ای یا خمره ای و مهره های دوکی شکل می ساختند.
با نگاهی به آثار مکشوفه در قبور اسپیدز می توان نوعی آثار شکل گیری جامعه طبقاتی را از نظر میزان سطح رفاه و موقعیت و منزلت اجتماعی افراد مشاهده نموده.
در آن زمان تقسیمات کار صورت گرفته بود و مشاغل و حرفه های تخصصی گوناگونی همچون سنگ تراشی و ابزار سازی ، شکار گری،فلز کاری ،سفالگری،حصیر بافی (احتمالا پارچه بافی) و تجارت بوجود آمده بود. برای احراز مالکیت خود از مهره های استامپی که از جنس سنگ یا فلز ساخته شده بود استفاده می کردند. اندازه ،نقش و حتی جنس مهره ها بیانگر میزان اعتبار اجتماعی صاحبان آنان محسوب می گردید . تاکنون تعداد زادی مهر و و اثر استامپ با نقوش حیوانی همچون نقش پرنده و حیوانات درنده(شیری در حال یورش و حمله که بروی دو پای خود ایستاده)خصوصا از دوره پایانی عصر برنز و آغاز عصر آهن،به دست آمده.
نقش انسان بروی ظروف سفالی برای اولین باردر سیستان و بلوچستان در این محل ظاهرمی گردد.
در این نمونه بروی لبه خارجی لبه یک سفالین نخودی رنگ نقوش یک در میان مردان و زنانی در حالت ایستاده با بدنی دوکی شکل با دستها و پنجه های باز که در حالت اجرای مراسمی خاص (احتمالا رقص های آئینی )هستند. نقش بسته است.
نقوش سفالینه های اسپیدز شامل نقوش انسانی حیوانی ،نباتی و طبیعت بی جان منطقه می توان میباشد. از نقوش عمده می توان به نقوش جانوران و حیوانات بومی منطقه همچون نقش بز سانان (کل،قوچ،میش ،آهو ،جبیر)عقرب،مار و لاک پشت و گیاهان درختانی همچون نخل ،خرما ،خوشه گندم و همچنین نقوش طبیعت بی جان همچون نقش تپه ،کوه ،کوهستان،خورشید و نقوش مواج آب اشاره داشت.
نقوش شانه ای شکل چهار بز سر به هم داده که تشکیل گردونه خورشید یا حیات (صلیب شکسته )را می دهند،از نقوش محوری سفالینه های اسپیدز محسوب می گردند.فرم قبور هزاره سوم قبل از میلاد (عصر برنز)اسپیدز عموما گور دخمه ای یا سردابی شکل بوده ،به گونه ای که جسد را به صورت چمابته درون فضای کروی و دخمه شکل آن گذاشته و اشیاء تدفینی را پیرامون آن قرار می داده و نهایتا ورودی را با سنگ لاشه مسدود می نمودند.
از نظر تعداد اشیاء تدفینی قبور با هم تفاوت زیادی داشتند که در این میان قبوری با 44 و دیگری با 60 شیئی فرهنگی بیشتر آثار مکشوفه را به خود اختصاص می داند. که در این میان ظروف ساخته شده از سنگ خصوصا سنگ مرمر و سنگ صابون از اهمیت خاصی برخوردارند.در این قبور یک ظرف سفالین مکعب مربع شکل خاکستری رنگ منقوش به دست امده که در نوع خود در ایران بی نظیر است.
از جمله دستاوردهای مهم دیگر می توان به کشف ابزار و وسایل کار یک هنرمند فلزگر در قبور در قبور متعلق به پایان عصر مفرغ و آغز عصر آهن آن اشاره نمود. آثاری شامل ،ملاقه مفرغی،بوته یا ظرف گلدانی شکل مخصوص ذوب فلز (مس) که داخل آن از مس مذاب سرد شده پر می باشد به همراه انواع ابزارهای نوک گرد و نوک تخت( دو سر تخت) مفرغی چهار پهلو یا گرد به همراه سمبه و ابزار آلات نوک تیز یا نوک پهن آهنی به دست آمد که در نوع خود بی نظیر یا کم نظیر می باشد .
یکی از آثار حیرت آوری که در این کاوشها به دست آمده یک سر پیکان سنگی بود. دو ویژگی خاص این سر پیکان را از سایر سر پیکانها سنگی پیش از تاریخ متمایز می نماید،یکی ساخته شدن به وسیله تراش و صیقل کاری و نه تراش برداری و دیگری ساخت آیرودینامیک لبه های آن می باشد به صورتی که یک طرف آن کاملا یخ و صاف بوده و طرف دیگر دارای انحنا و قوس برای چرخش در هوا و سرعت و طی مسافت بیشتر بوده است.
فصل دوم کاوش در محوطه باستانی اسپبدز بزمان ایرانشهر در پایان زمستان 1384(بهمن و اسفند ماه ) به مدت 45 روز انجام گرفت. در فصل تعداد دیگری از قبور گورستان مورد بررسی و کاوش و مطالعه قرار گرفت. در نتیجه این کاوشها چندین خمره و قطعه سفالی با ارزش،مهر استامپی با نقوش عقاب،گل شش پر و نقوش هندسی به همراه یک نقش انسان کنده بر روی سفال با خمیره قرمز به دست آمد با کشف این نقوش انسان،این دومین نقش انسانی است که در استان سیستان و بلوچستان بر روی سفال به دست آمده علاوه بر آن مجاورت گورستان اسپیدز، کوره ذوب فلز ات و استحصال مس شناسائی گردید که وفور سرباره های حاصل از ذوب سنگ مس نشان دهنده رونق فلز گری در اسپیدز می باشد که این نمونه ها و این گونه دست سازه های مسی و مفرقی را به صورت های انواع سلاح همانند تبر ،کلنگ،خنجر ،سر نیزه،زوبین و انواع ظروف و اشیاء و ادوات فلزی همچون کاسه،لیوان و پیکره های حیوانی شاهدیم.
کاوشهای اخیر اسپیدز نشان دهنده ارتباط فرهنگی با تمدن های بموپور و جازموریان و همدوران بودن تمدن اسپیدز و شهر سوخته می باشد .
منبع بروشور اداره میراث فرهنگی استان
تبادل
لینک هوشمند
<-PollName->
آمار
وب سایت: